Spadkodawcy przysługuje uprawnienie do dowolnego rozrządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci, sporządzając w tym celu testament. Zdarza się jednak, że pominięte w nim zostaną interesy najbliższej rodziny, np.
w sytuacji, gdy do całego spadku powołana zostanie osoba niespokrewniona ze zmarłym. Wówczas najbliższym przysługuje roszczenie o zapłatę zachowku.
Celem instytucji zachowku, zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, jest wskazana ochrona interesów pominiętych w testamencie członków najbliższej rodziny, w tym zabezpieczenie ich przed niekorzystnym rozporządzeniem majątkiem przez spadkodawcę w formie poczynionych za życia darowizn. Zachowek jest określonym kwotowo ułamkiem wartości udziału spadkowego, który przypadłby osobie uprawnionej w przypadku dziedziczenia ustawowego.
Osobami uprawnionymi do zachowku są wyłącznie: małżonek, zstępni oraz rodzice spadkodawcy.
Uprawnienie to jest jednak uzależnione od tego, czy w konkretnej sytuacji osoby te dziedziczyłyby na podstawie ustawy. Przykładowo, jeżeli członek najbliższej rodziny zostanie wydziedziczony, uznany za niegodnego, czy zawarł on ze spadkodawcą umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia lub odrzucił spadek, wówczas nie przysługuje mu roszczenie o zachowek. Roszczenie takie nie przysługuje także w przypadku małżonka, pozostającego ze spadkodawcą w separacji oraz małżonka, przeciwko któremu spadkodawca przed śmiercią wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.
Aby obliczyć wysokość zachowku należy w pierwszej kolejności ustalić udział spadkowy, który przypadałby osobie uprawnionej do zachowku, gdyby dziedziczyła ona z ustawy. Wskazać jednakże należy, iż udział spadkowy, stanowiący podstawę do obliczenia zachowku jest ustalany w sposób nieco inny niż przy dziedziczeniu ustawowym. Zgodnie bowiem z treścią art. 992 k.c., przy jego obliczaniu uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
Wysokość zachowku co do zasady wynosi 1/2 wartości udziału spadkowego, który przypadałby osobie uprawnionej przy dziedziczeniu ustawowym. Jednakże w przypadku osób uprawnionych, trwale niezdolnych do pracy lub gdy osobą uprawnioną jest małoletni zstępny wysokość ta wynosi 2/3.
Następnie konieczne jest ustalenie tzw. substratu zachowku, czyli wartości, do której odniesiemy ustalony wcześniej ułamek. Na substrat zachowku składają się: wartość aktywów spadkowych, darowizny podlegające doliczeniu do spadku oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się natomiast zapisów zwykłych i poleceń oraz drobnych darowizn, przyjętych zwyczajowo w danych stosunkach, darowizn dokonanych przed więcej niż 10 laty, licząc wstecz od otwarcia spadku oraz darowizn dokonanych na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Jeżeli zachowek jest obliczany na rzecz zstępnych, nie dolicza się darowizn dokonanych przez spadkodawcę w czasie gdy zstępnych nie miał, natomiast przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.
W praktyce powyższe oznacza, iż osobie uprawnionej do zachowku przysługuje roszczenie o zapłatę określonej w powyższy sposób kwoty pieniężnej, kierowane do sądu. Nie ma ona natomiast prawa żądania wydania lub przeniesienia własności jakichkolwiek składników majątku spadkowego. Roszczenie o zachowek przysługuje osobie uprawnionej jedynie wtedy, gdy nie otrzymała ona obliczonej według wskazanych powyżej zasad części majątku spadkowego w drodze dziedziczenia, w postaci zapisu lub dokonanej przez spadkodawcę za życia i zaliczanej do spadku darowizny. Jeżeli osoba uprawniona uzyskała jedynie część należnego jej zachowku, przysługuje jej roszczenie o jego uzupełnienie.
Zapłaty zachowku można domagać się w pierwszej kolejności od spadkobierców, którzy odziedziczyli spadek, a dopiero następnie od osób, na rzecz których spadkodawca uczynił w testamencie zapisy windykacyjne, jak i osób, na których rzecz spadkodawca poczynił darowizny doliczane do spadku. Jeżeli zapisobiorca windykacyjny lub obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi wówczas odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej własny zachowek. Ponadto, zapisobiorca windykacyjny może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku poprzez wydanie przedmiotu zapisu, natomiast obdarowany – poprzez wydanie przedmiotu darowizny.
Termin przedawnienia wynosi 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu, natomiast w przypadku roszczenia przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny – 5 lat od chwili śmierci spadkodawcy.
Koszt sprawy o zachowek – nowe przepisy:
Opłata uzależniona jest od wysokości wartości przedmiotu sporu (czyli kwoty żądanego zachowku):
1) do 500 zł – opłata wynosi 30 zł;
2) ponad 500 zł do 1500 zł – 100 zł;
3) ponad 1500 zł do 4000 zł – 200 zł;
4) ponad 4000 zł do 7500 zł – 400 zł;
5) ponad 7500 zł do 10 000 zł – 500 zł;
6) ponad 10 000 zł do 15 000 zł – 750 zł;
7) ponad 15 000 zł do 20 000 zł – 1000 zł.
Przy wartości przedmiotu sporu ponad 20 000 zł pobiera się od pisma opłatę stosunkową wynoszącą 5% tej wartości, nie więcej jednak niż 200 000 zł.
Jeśli potrzebujesz pomocy w powyższej kwestii, zachęcamy do kontaktu z naszą Kancelarią (zakładka KONTAKT).
